Κοινωνία Κληρονομίας:

Τι είδους νομικό μόρφωμα είναι, ποια η φορολογική του αντιμετώπιση - Ποια η νομική και φορολογική συνέχεια ατομικής επιχείρησης αποβιώσαντος;

• Νομική Υπόσταση

Όταν ένα πρόσωπο αποβιώνει και οι κληρονόμοι υπεισέρχονται στη θέση του κληρονομουμένου (με την αποδοχή αλλά αναδρομικά από τον θάνατο) αποκτούν κοινοκτησία, συγκυριότητα επί των κληρονομικών στοιχείων. Τότε διαμορφώνεται η λεγόμενη κοινωνία κληρονομίας. Η βασική ρύθμιση του θέματος περιέχεται στο άρθρο 1884 ΑΚ, σύμφωνα με το οποίο: «Αν οι κληρονόμοι είναι περισσότεροι, η κληρονομία γίνεται κοινή κατά το λόγο της μερίδας του καθενός. Αν δεν ορίζει διαφορετικά ο νόμος, στην κοινωνία μεταξύ των συγκληρονόμων εφαρμόζονται οι γενικές διατάξεις για την κοινωνία.». Η διάταξη αυτή διαπνέει την γενικότερη φυσιογνωμία του κληρονομικού δικαίου η οποία συνίσταται στην εξασφάλιση της ακώλυτης συνέχισης της κοινωνικής και οικονομικής ζωής.

Όταν η κληρονομία περιλαμβάνει ατομική επιχείρηση του αποβιώσαντος και οι κληρονόμοι αποφασίζουν να συνεχίσουν την επιχείρηση από κοινού, τότε τίθεται το ζήτημα: Τι μορφή θα έχει η συνέχιση, τι είδους εταιρεία θα συσταθεί; Σε μία τέτοια περίπτωση ανακύπτει η ανάγκη διαμόρφωσης ενός ιδιότυπου νομικού μορφώματος της «Εταιρείας κοινωνίας κληρονόμων». Η εταιρική αυτή μορφή που προσιδιάζει περισσότερο στην εταιρεία του αστικού κώδικα και όχι σε αυτές του εμπορικού δικαίου είναι νομική κατάσταση που διαμορφώνεται για να καταστεί δυνατή η συνέχιση της επιχείρησης μέσω νομικής μορφής εταιρείας.

Είναι σκόπιμο να τονιστεί πως δεν έχει νομική προσωπικότητα ούτε νομική αυτοτέλεια. Υποκείμενα των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων είναι τα φυσικά πρόσωπα που την απαρτίζουν ως κοινωνοί δικαιώματος. Ως έννοια υποδηλώνει την έννομη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ των συγκληρονόμων.

• Η Κοινωνία Κληρονομίας ως φορολογικό υποκείμενο

Μολονότι η «εταιρεία κοινωνίας κληρονόμων» δεν έχει για την ελληνική έννομη τάξη νομική προσωπικότητα εντούτοις αναγνωρίζεται ως αυτοτελές φορολογικό υποκείμενο, έχοντας όλες τις υποχρεώσεις που προβλέπει η φορολογική νομοθεσία. Παρατηρείται δηλαδή, μία αν όχι σύγκρουση, ασυμβατότητα στην αντιμετώπιση του μορφώματος αυτού από τα δύο αντικείμενα, η οποία όμως απορρέει από την ανάγκη συνέχισης της επιχείρησης και ως εκ τούτου την αναπόφευκτη ύπαρξη φορολογικών ευθυνών και υποχρεώσεων. Συνεπώς, η κοινωνία ευθύνεται για βιβλία, ΦΠΑ, δηλώσεις και αντιμετωπίζεται ως καθόλα νόμιμη εταιρεία με φορολογικό υπόβαθρο.

Η Κοινωνία Κληρονόμων πρέπει να υποβάλλει δήλωση έναρξης εργασιών στην πλατφόρμα myAADE με τους κωδικούς ενός εκ των κληρονόμων. Έτσι λαμβάνει ΑΦΜ και ασκεί αναδρομικά από τον θάνατο επιχειρηματική δραστηριότητα υπαγόμενο σε φορολογικές ρυθμίσεις. Αναλυτικότερα, ένας από τους κληρονόμους υποβάλλει τη δήλωση έναρξης εργασιών στην ψηφιακή πύλη myAADE μέσω της Εφαρμογής Ψηφιακής Υποδοχής και Διαχείρισης Αιτημάτων της ΑΑΔΕ «Τα Αιτήματά μου», επιλέγοντας τη διαδικασία «Έναρξη εργασιών ημεδαπών νομικών προσώπων και νομικών οντοτήτων (πλην αυτών που συστήνονται στην Υπηρεσία Μίας Στάσης του Γ.Ε.ΜΗ.)» της θεματικής ενότητας «Μητρώο». Η δήλωση έναρξης θεωρείται εμπρόθεσμη, εφόσον υποβληθεί μέχρι και την 30ή ημέρα από τη λήξη της προθεσμίας αποποίησης που προβλέπεται από τις διατάξεις του άρθρου 1847 του Αστικού Κώδικα, όπως ισχύει. Ως ημερομηνία έναρξης της Κοινωνίας ή σε περίπτωση μοναδικού κληρονόμου της ατομικής επιχείρησης αναγράφεται η ημερομηνία θανάτου του φυσικού προσώπου. Δικαιολογητικά:

• Συμπληρωμένο το έντυπο Δ211

• Υπεύθυνες δηλώσεις των κληρονόμων πλην του υποβάλλοντος με τις οποίες αποδέχονται τη συμμετοχή τους στην Κοινωνία

• Ληξιαρχική πράξη θανάτου

• Πιστοποιητικό εγγυτέρων συγγενών

• Βεβαίωση περί μη δημοσίευσης διαθήκης

• Βεβαίωση περί μη αποποίησης κληρονομίας

• Αν έχει δημοσιευθεί διαθήκη, προσκομίζεται με το αποδεικτικό δημοσίευσής της.

• Αντίγραφο μερικής δήλωσης κληρονομιάς ως προς το ποσοστό της κληρονομικής μερίδας κάθε κληρονόμου από την ατομική επιχείρηση του αποβιώσαντος.

Ακόμη, σύμφωνα με το άρθρο 86 παρ. 2 εδ. πρώτο του Νόμου 4635/2019 υπάρχει υποχρέωση εγγραφής στο Γ.Ε.ΜΗ. για τον κληρονόμο φυσικού προσώπου που ήταν εγγεγραμμένο στο Γ.Ε.ΜΗ. εφόσον ο κληρονόμος συνεχίζει τη δραστηριότητα του θανόντος.

Μετατροπή/ Σύσταση εταιρικής μορφής:

86 παρ. 2 του Νόμου 4635/2019:

Αν οι καθολικοί διάδοχοι είναι πρόσωπα πέραν του ενός (κοινωνία κληρονόμων) και συνεχίζουν από κοινού την εμπορική επιχείρηση του θανόντος, πρέπει εντός αποκλειστικής προθεσμίας (12) δώδεκα μηνών από την από κοινού διενέργεια πράξεων που υποδηλώνουν τη συνέχεια, να υποβάλλουν αίτηση στην αρμόδια Υ.Γ.Ε.ΜΗ. Αυτή συνοδεύεται από ιδρυτικό καταστατικό έγγραφο εφαρμοζομένων κατά τα λοιπά των αντίστοιχων διατάξεων για τον συγκεκριμένο εταιρικό τύπο που θα επιλεγεί.

Από το γράμμα του νόμου συνάγεται ότι ακόμη και αν το φυσικό πρόσωπο που κληρονομήθηκε δεν ήταν εγγεγραμμένο στο ΓΕΜΗ, οι καθολικοί διάδοχοι οφείλουν εντός 12 μηνών από την από κοινού διενέργεια πράξεων που υποδηλώνουν τη συνέχεια να υποβάλλουν αίτηση στην αρμόδια Υ.Γ.Ε.ΜΗ μαζί με ιδρυτικό καταστατικό έγγραφο του νέου εταιρικού τύπου που επέλεξαν. Συνάγεται εμμέσως, δηλαδή πως συντρέχει και υποχρέωση σύστασης της κοινωνίας κληρονόμων σε νέο εταιρικό τύπο με νομική προσωπικότητα.

Έχει υποστηριχθεί και η άποψη πως η κοινωνία κληρονόμων δεν είναι απαραίτητο να μετατραπεί σε εταιρεία για ένα εύλογο χρονικό διάστημα ακόμη και μεγαλύτερο του ενός έτους, από τη στιγμή που δεν παρακωλύεται η φορολογική της ρύθμιση. Ορθότερη δεχόμαστε την άποψη που εξάγεται από τη γραμματική και τελολογική ερμηνεία της διάταξης του νόμου και υποχρεώνει τους κληρονόμους σε σύσταση νέας εταιρείας εντός αποκλειστικής προθεσμίας (12) δώδεκα μηνών. Ακόμη, πρέπει να διευκρινιστεί ότι δεν είναι δυνατή η μετατροπή της κοινωνίας κληρονόμων σε εταιρεία, αλλά πρέπει να λυθεί η τελευταία και να συσταθεί νέα.

Από τα παραπάνω συνάγεται πως η κοινωνία κληρονόμων που ασκεί επιχειρηματική δραστηριότητα παρά το γεγονός πως δεν έχει νομική αυτοτέλεια έχει κάθε φορολογική υποχρέωση που προβλέπει η φορολογική νομοθεσία. Η διατήρηση του μορφώματος της κοινωνίας κληρονόμων ως εταιρικό τύπο δεν είναι δυνατή αλλά μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα πρέπει να λυθεί και να συσταθεί νέα εταιρεία.

Οκτώβριος 2025

Αράπη Μαρία-Άννα